Türkün ŞAHİNBAŞKAN

ÖZET
Metamarizim bir rengin farklı ışık kaynakları altında farklı renk ve tonlarda gözükmesidir. Bu olgu genellikle ışık kaynağına bağlı olmakla beraber gözlemcinin yani rengi algılayanın özelliklene görede ortaya çıkmaktadır. Metamerizm bir hata değil bir doğa konunudur ve bundan kaçış yoktur. Bu nedenlede matbaacılıkta karışıklıklara sebep olmaktadır. Sıkıntıların bir kısmı kaçınılmazken büyük bir kısmıda alınacak önlemler ile rahatça önlenebilir.

1. METAMERİZMİN TANIMI

Metamerizmin birden çok açıklaması vardır. Birincisi bir rengin farklı ışık kaynakları altında farklı renk ve tonlarda gözükmesidir. İkinci açıklama ise iki farklı rengin belli bir tipteki ışık kaynağının altında aynı renkte gözükmesidir. Bir diğer açıklama da iki renk örneğinin belli bir ışık kaynağı altında farklı renk algısı yaratmasıdır.

Şekil 1. Rengin ışık kaynaklarına göre değişimi


Bu açıklamalar altında metamerizm bir renk algılama hatası olarak görülmektedir. Aslında bu bir hata değil bir fizik yasasıdır.

Şekil 2. Rengin görülmesi, üç bileşenli sistem

Bir cismin rengini görebilmek için üç bileşenli sistem yani Işık/Aydınlatma Kaynağı-Cisim-Gözlemci gerekir. Bu sistemden ışık kaynağı ve gözlemci rengin metamerik algılanmasına yol açabilmektedirler.

Şekil 3. Işık kaynaklarının yaydıkları enerjinin spektral eğrisi


0.1.    Işık Kaynağına Bağlı Metamerizm

Aydınlatma kaynağı da denilen ışık kaynaklarının 400nm ile 700nm arasında bir reflektans eğrisi vardır. D50, D65 gibi standart ışık kaynaklarında bu eğri genel bir denge içindedir. Ancak florasan ve tungusten flamanlı (ev ampulü) gibi ışık kaynaklarında bu eğri farklılıklar gösterir. Reflektans eğrisi bir ışık kaynağının yaydığı enerji miktarının hangi dalga boylarında fazla olduğunu gösterir. A tipi ışık kaynağında 600-700 nm’ye karşılık gelen dalgaboylarında ışıma daha fazla olduğundan bu ışık kaynağının ışıması sarı-kırmızı olarak görülür.

Şekil 4. Renklerin reflektans eğrisi


Aynı şekilde cisimlerinde yansıttığı reflektans eğrisi vardır ve bu cismin rengini gösterir. Mavi görülen bir cisim aslında beyaz ışık içinden mavi dışındaki dalga boylarını absorbe ediyor, maviyi ise absorbe edemeyip yansıtıyor demektir. Ancak genel hatları böyle olsada diğer dalga boylarından da bir miktar yansıtır. Eğer bahsedilen maviye standart A ışık kaynağı altında bakılırsa Şekil 3’deki kitabın rengi farklı gözükecektir. Bunun nedeni A ışık kaynağı içinde mavi dalgaboyundaki ışımanın oldukça az, buna karşı sarı-kırmızıya karşılık gelen 600-700nm’de fazla ışıma olmasıdır. Böylelikle objenin yansıtacağı mavi dalgaboyundaki ışıma düşecek ve aslında çok az yansıttığı sarı-kırmızı dalgaboyunun miktarı ise artacaktır. Bu nedenle de cismin rengi koyu-kirli mavi olarak görülecektir.

Bu renk farklılaşması özellikle gri tonlarda kendini çok fazla gösterir. A ışık kaynağı altında gri renkler kırmızımsı, floresan ışığı altında ise yeşilimsi algılanmaktadır.

Tek bir renkteki metamerik değişimin yanısıra iki renk için olan bir etkide söz konusudur. Renk spektral eğri dışında tristimulus denilen renk evren modellerinde kullanılan üçlü koordinat sistemi ile tanımlanır.

Kimi zaman farklı spektral eğrilere sahip renkler aynı tristimulus değerleri ile aynı rengi verirler. Fakat ışık kaynağı değiştiğinde reflektans eğrileri farklı olduğu için gözlemci tarafından farklı renk olarak algılanırlar.

Eğer renge karar verilen ortama gün ışığı giriyor ise günün değişik saatlerinde ışık kondisyonundaki değişim sebebiyle renkte farklılıklar oluşacaktır. Renk kontrolü standart ışıklandırma yapılmayan, ayrıcada farklı ışık kaynakları ile aydınlatılmış ortamlarda yapılıyorsa renk her ortamda farklı gözükecektir. Baskı ortamında doğru kabul edilen renk toplantı odasında yanlış olarak kabul edilebilir. Bu sebeple ışık kaynakları sabitlenmelidir, böylelikle kargaşa önlenecektir.


Tablo 1. Matbaacılıkta Kullanılan Standart Işık Kaynakları


D50    Daylight-Günışığı                          5000 Kelvin

D65    Daylight-Günışığı                          6500 Kelvin

CWF   CoolWhite Floresan                       4150 Kelvin

TL84   TripleBand-SüperMarket Floresan   4100 Kelvin

A Tungusten Flamanlı-Ev                         2856 Kelvin


Dergi, broşür, katalog gibi ürünler basan matbaalarda genellikle D50 standart ışık kaynağı kullanılmalıdır. D50 altında tasarlanan, görünen ve karar verilen renk, baskı odasında da aynı değerde görülüp baskı sırasındaki değişimler kontrol edilebilir. Müşteriden alınan onayda gene D50 standardındaki ışık kaynağı altında olmalıdır.

Standart ışık kaynaklarının kullanımı basılı medyanın hangi sektöre hizmet ettiği ile alakalıdır. Eğer matbaa ambalaj baskısı yapıyor ise aydınlatma kaynağı olarak süpermarket standardı olan TL84 ışık kaynağını kullanmalıdır. D50 ışık kaynağı altında beğenilip belirlenen bin renk TL84 kaynağı altında daha soluk ve istenilenin dışında çıkabilir, buda ürünün raftaki farkedilebilirliğini ve albenisini azaltabilir.

Baskı hazırlık aşamasında kullanılan resim işleme ve tarama programlarında renk düzeltmesi ekrandaki görüntü ile orijinal karşılatırılmasıda ışık kabinleri kullanılmalıdır. Işık kabinleri Tablo 1’de verilen standart ışık kaynaklarını içerirler. İhtiyaca göre bu ışık kaynaklarından biri aktif hale getirilir ve ekran ile renk simülasyonunun doğru eşlemesi sağlanmış olur.

Ayrıca standart ışık kaynağının seçimi renk yönetimi için ICC profili oluştururken ilgili programdaki seçeneklerde belirtilmelidir. Ancak böylelikle baskı öncesi hazırlıkta ekrandaki simülasyonun doğru yapılabilmesi sağlanmış olur.
Buradaki anafikir hangi sektör için basılı medya üretiliyorsa, renk kontrolü yapılırken o endüstrinin standart aydınlatma kaynaklarının kullanılmasıdır. Bunlara ek  olarak içinde bulunulan odanın duvar renkleride önemlidir. ISO 3664 standardına göre ortam duvarları %60 yansıtma oranına sahip ve Munsell N8 ile tanımlanmış doğal griye boyanmış olmalıdır. Bu şekilde ortam rengi kontrol ettiğimiz rengi etkilemeyip doğru görülmesi sağlanmış olacaktır.


2. SONUÇ

Metamarizm bir doğa kanunudur, her ne kadar problem gibi gözüksede ancak bu sayede renk karışımları ile diğer renkler elde edilebilmektedir. Eğer metamerizm olmasaydı renkleri basabilmek için her rengin pigmentini üretmek gerekirdi ki buda mümkün değildir. Doğada hemen herşeyde olduğu gibi metamarizimin avantajlarının yanı sıra dezavantajlarında vardır. Ancak alınabilecek önlemler sayesinde bu dezavantajların çoğundan korunmak mümkündür.
Ortam aydınlatmasının hizmet edilen sektöre uygun olarak standart ışık kaynakları ile yapılması, baskı öncesi ve tasarım aşamalarında renklere karar verirken ışık kabinlerinin kullanılması,  müşteri ile doğru renk iletişiminin kurulabilmesi için gerekli bilinçlendirmenin yapılması ve alınacak onayın bu ışık kaynakları altında alınması sorunların büyük çoğunluğunu çözecektir.


Kaynaklar:
1.    Tritton K.; “Colour Control in Lithoography 2nd Edition” Pira International Ltd., İngiltere 2004, ISBN: 185802-927-9.
2.    Quinn D.; Le Clair  M.: “Digital Prepress Complete”  Hayden Books,  ABD 1996.
3.    “Fundamentals of Color and Appearance” GretagMacbeth, İsviçre.
4.    Fraser B., Murphy C., Bunting F., “Real World Color Management” Peachpit Press, Amerika 2003, ISBN: 0-201-77340-6
5.    Green P.; “Understanding Digital Color, 2nd Edition” GATF Press, Amerika 1999, ISBN: 0-88362-233-5.
6.    ISO 3664:2000 Grafik Teknolojisi ve Fotografi için Görüntüleme Kondisyonları
7.    Huff K. Dr.; “Visual Assesment and Practical Colorimetry In The Plastics Industry” Bayer AD, Almanya 1994.
8.    Kipphan Helmut, Handbook of Print Media, Heidelberg, 2001, Almanya.