Yard.Doç.Dr. Efe N. GENÇOĞLU
Öğr.Gör.Dr. Türkün ŞAHİNBAŞKAN
Marmara Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Matbaa Eğitimi Bölümü

ÖZET
Matbaacılıkta trikromi baskıda bütün renkler üç ana renk ve siyahın belli oranda karışımından elde edilmektedir. Ancak bu yöntem insan gözünün görebildiği bütün renk evrenini kapsayamamaktadır. CMYK renk evrenini genişletmek amacı ile sisteme ek renkler de ilave edilebilmektedir.
Firmalar kendi kurumsal kimlikleri için özel renkler talep edebilmektedir. Özel renk baskısında en çok kullanılan yöntem ise Pantone gibi renk katologlarından renk seçip bu rengin mürekkep olarak hazırlandıktan sonra basılması şeklinde olmaktadır. İstenilen özel rengin basımında kullanılan diğer bir yöntem ise bu özel renklerin trikromi baskı ile elde edilmesidir. Bunun için renk katoloğundan seçilen rengin masaüstü yayıncılık programlarından CMYK değerlerinin elde edilip basılma yoluna gidilmektedir. Ancak bu şekilde elde edilen değerler sonucu yapılan baskılar çoğu zaman istenen renkten farklı olmaktadır. Bunun sebebi kullanılan CMYK mürekkeplerin Lab değerlerinin ülkeden ülkeye, kimi zaman da üreticiden üreticiye değişmesidir. Ayrıca matbaanın nokta kazancı, zemin densite değerleri ve kağıdın rengi ile ofset baskı prosesinin değişkenleri doğru rengin oluşturulmasını etkilemektedir. Kullanılan masaüstü yayıncılık programları bu değişkenleri hesaplayamamaktadır.
Trikromi baskı ile orjinal renge en yakın değeri elde edebilmek için, bütün bu değişkenlerin hesaba katılması gerekmektedir. Renk yönetim sisteminde ICC profilleri bütün bu değişkenleri sisteme tanıtabilmektedir. Renk yönetim programları ICC profili içindeki bilgiler doğrultusunda orjinal renge en iyi ulaşılabilecek CMYK değerlerini verebilmektedir.

1. EKSTRA-SPOT RENKLER
Baskı sistemlerinde renkler çıkartıcı yani maddesel renk karışımı ile elde edilmektedir. Sistemde kullanılan renkler Cyan, Magenta ve Sarıdır. Teoride bu üç renk eşit oranda karıştığı zaman siyahı vermelidir. Ancak pigmentasyondaki yetersizliklerden dolayı siyahı elde etmek mümkün olmamaktadır. Bu nedenden ötürü sisteme siyah renk katılmıştır. Günümüzde kullanılan CMYK renk karışım sistemi insan gözünün görebildiği renk evreninin sadece bir kısmını vermektedir. CMYK haricinde daha geniş renk evreni veren renk karışımlarıda vardır. Hexacrome baskı sistemi altı renk kullanan bir sistemdir. Bunun yanısıra katolog renkleride denilen Pantone, Focoltone gibi firmaların ürettiği özel renk sistemleride vardır. Bu sistemlerde özel olarak üretilmiş yüzlerce renkli mürekkep bulunmaktadır. Bu mürekkepler özel olarak hazırlanmış saf pigmentler ile elde edilmektedir. Özel katolog sistemleri CMYK sisteminden daha geniş renk evreni vermektedir. Renk evreni genişliğinin yanı sıra katolog renklerinin bir avantajıda CMYK ile elde edilen renklerden daha canlı ve saf olmalarıdır.

2. EKSTRA-SPOT RENKLERİ CMYK KARIŞIMDAN OLUŞTURMA
Yukarda açıklanan sebepleri dolayısıyla katolag renkleri matbaacılıkta sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak kimi zaman hazır özel renkleri CMYK karışımından çıkartılması yoluna gidilebilmektedir. Bunun sebebi bazen ekonomik nedenler olabileceği gibi bazende müşteri isteğiyle olabilmektedir.
Spot renkleri CMYK’dan oluşturmada kullanılan temel iki yöntem vardır. Birincisi istenen orinal rengi yakalamak için CMYK mürekkeplerin baskıya girmeden karıştırılması, ikincisi ise renk ayırım işlemi sırasında tram yüzde karışımları ile elde edilmeye çalışılmasıdır.

2.1. CMYK Mürekkeplerin Baskı Öncesinde Karıştırılarak SPOT Renklerin
Hazırlanması:
Basılacak orjinalde bulunan Spot renk operatör tarafından baskıya girmeden önce CMYK mürekkeplerin karıştırılması yoluyla elde edilebilmektedir. Ancak bu yöntem ile elde edilecek renk Pantone gibi katolag renklerini elde etmede genellikle çok başarılı değildir , ama buna rağmen sık sık kullanılmaktadır. Operatör rengi hazırlarken tecrübe ve gözüne güvenmektedir ancak bu yöntem sonucunda hatalı renkler elde edilebilmektedir. Bunun sebebi de gözlem yeteneğinin kişilere göre farklılık göstermesi ve katolog renk evreninin CMYK renk evreninden farklı olmasıdır.

2.1. SPOT Renklerin Baskı Hazırlık Aşamasında CMYK Renk Sistemine
Çevrilmesi
Bu yöntemdede basılması istenen renk masaüstü yayıncılık programlarında CMYK değerlerine çevrilir. Orjilan rengin programdan seçimi gözle yapıldığı gibi eğer Pantone renk numarası verilmiş ile programa girilen bu değerin CMYK karşılığı otomatik olarak da elde edilir. Bu yöntemin açığı ise bu çevrimin yapıldığı renk değer tablolarının standart değer tabloları, genellikle de Amerikan standardı olan SWOP değerlerine göre ayarlarmış olmasıdır. Programlar yüklendikleri zaman arka planda Amerikan yayıncılık değerleri çalışmaktadır. Bu ayarlar Avrupa ve Japon standarlarına yada UCR, GCR, kağıt ve tram değerlerine göre değiştirilir. Bu ayarlar CMYK mürekkeplerinin CIELAB renk değerlerini, nokta kazançlarını, kağıdın özellikleri, toplam mürekkep miktarı ve siyah ile grilerin oluşum değerlerini içermektedir. Fakat bu değerler matbaadan matbaaya değişiklik göstermektedir. CMYK mürekkeplerin CIELAB renk değerleri mürekkeplerde markadan markaya bile farklılık gösterebilmektedir. Farkı yaratan en önemli özelliklerden biride matbaanın nokta kazancı değerleri ve renk ayırım sırasındaki UCR ve GCR değerleridir.
Programlara baskıyı yapacak matbaanın değerleri yüklenmediği takdirde çok farklı sonuçlar alınabilir. Örnek olarak Pantone 1805 C rengi aldığımızda bu rengin Lab değerleri L 43, a 57, b 26 dır. Photoshop  bu rengi C 0, M 91, Y 100, K 24 olarak çevirmektedir. Fakat Amerikan SWOP değeri yüklü olan program bu rengin basıldığında değişeceğini ve rengin L 43, a 55, b 51 olacağını vermektedir. İstenen renkle elde edilen renk arasındaki fark DeltaE 25 dir. Aynı renk matbaanın ICC profillerine göre çevrildiğinde ise L 41, a 55, b 56 değerlerini almaktadır. Bu iki rengin farkı ise DeltaE 30 dur. Buda göstermektedirki aslında basılması istenen renkten sanılandan daha fazla uzaklaşılabilir.
Matbaanın ICC profili gerçekçi sonuç vermesi aşamasında önemlidir. Ancak orjinal renge yaklaşmak konusunda program gözle yapılan ayarlamalar haricinde yardımcı olamamaktadır.

3. RENK YÖNETİMİ YARDIMIYLA EKSTRA-SPOT RENKLERİ
CMYK KARIŞIMDAN OLUŞTURMA
Renk yönetim sistemi temel öğelerinden olan ICC profilleri bir matbaanın baskı karakteristiklerini masaüstü yayıncılık sistemine bildirmekte kullanılır. Bu sayede operatör monitörün başında ve dijital provada renkleri doğru şekilde görerek kararlar verebilir. Ayrıca renk dönüşümlerini mümkün olan en uygun şekilde gerçekleştirebilir.
Spot renklerde de sistem kullanıcıya olanaklar sunmaktadır. Çoğu katolag rengi CMYK’dan elde edilmeye çalışıldığında kayıplar söz konusudur. Renk yönetiminin yardımcı programları bu sapmanın minimize edilmesi konusunda kullanıcıya yardımcı olabilmektedirler. Matbaanın kendi ICC profilindeki bilgileri kullanarak orjinal renge en yakın değeri bulabilir ve buna ulaşmak için gerekli olan CMYK değerlerini verir.
Yukarda verilen örnekteki Pantone 1805 C rengi bu programlar kullanılarak dönüştürüldüğünde C 21, M 100, Y 99, K 3 değeri çıkmıştır. Bu değerler ile basıldığında orjinal renk ile basılan renk arasındaki fark DeltaE 6.4 elde edilir. Bu orjinal renge diğer sonuçlara göre oldukça yakın bir değerdir. Renk yönetim yardımcı programı bunun yanı sıra orjinale daha yaklaşılabilmesi için DeltaE’nin minimize edilmesi seçeneğinide sunmaktadır. Bu seçenek kullanıldığında ise elde edilen sonuç C 0, M 100, Y 100, K 19, DeltaE ise 3.6 dır. Matbaacılıkta renk sapmaları için standardın DeltaE 2-3 olduğu düşünüldüğünde bu sonuç oldukça başarılıdır.

4. SONUÇ
Basılması istenen spot renkler matbaa ve ajanslara büyük oranda pantone gibi özel katolaglardan seçilerek kod numarası ile verilir. Bu renklerin doğru basılabilmesi için direk olarak o renge ait mürekkebin kullanılması yada mürekkep formülasyon programları ile hazırlanması gerekir. Eğer bu imkanlar elde yoksa veya tercih edilmiyorsa mürekkep tecrübe ile hazırlanacak veya baskı hazırlık aşamasında tram değerleri verilerek CMYK renklerden oluşturulacaktır. Bu aşamada en doğru sonucu spektralfotometre ile yapılan ölçümler ve renk yönetim sistemi araçları verir. Renk Yönetim Sistemi orjinal renk ile basılan rengin bire bir aynı olmasını sağlayamayabilir ve genelde de farklar olmaktadır. Sistemin avantajı, masaüstü yayıncılıkta kullanılan diğer programlara göre baskının karakteristiğini ICC profiller yardımıyla daha iyi bilmesi ve rengi daha doğru şekilde hesaplamasıdır. Yapılan çevrim sonucu çıkan fark bazen masaüstü yayıncılık pragramlarının verdiği değerden fazla olabilir. Ancak bu demek değildir ki sistem yanılmaktadır ve yayıncılık pragramları kullanılmalıdır. Masaüstü yayıncılık programları matbaanın baskı karakteristiklerini tanımadığı yada tamamen başka baskı özellikleri yüklü olduğu için verdikleri değerler aslında baskıda ulaşılamayacak değerlerdir. Sonuçta süprizlerle karşılaşılmaması için elde edilecek sonuç ekran ve dijital provalarda değerlendirilmelidir. Gerçekçi simülasyonlar için ise renk yönetim sistemi kullanılmalıdır.

Kaynaklar:
[1]    Green P.: “Understanding Digital Color” GAFT Press Pira
International,1999.
[2]    Kipphan H.: “Handbook of Print Media” Heidelberg Almanya 2001.
[3]    Brues S.:“Postscriptium on Color Management” GretagMacbeth,
İsviçre.
[4]    Brant A.: Renk Yönetimi Seminer Notları 2000 İstanbul,
GraetagMacbeth.
[5]    “The Basic Principles of Color and LAB for Computer Publishing”
Linotype-Hell.
[6]    “Basic Principles of Colorimetry” GraetagMacbeth.
[7]    “Profilemaker 3.1. Pro User Tutorial” GretagMacbeth 2000.
[8]    “Profilemaker 3.1. Pro Referance Manual for Apple Macintosh”
GretagMacbeth, 2000.
[9]    “Eye-One Color Cook Book, Softproofing Setting Adobe Software”
GretagMacbeth, www.ione.com
[10]    Özakhun Ş. C.; Şahinbaşkan T.: “ Renk Yönetim Sisteminin Ofset
Baskı ve Flekso Baskı Sistemine Uygulanması” II. Ambalaj Kongresi
Bildirisi, İzmir 2001.
[11]    Fraser B., Chris M.: “Real World Color Management” Peachpit Press,
2003