Öğr.Gör.Dr. Türkün Şahinbaşkan

Özet

Basım sürecinceki en önemli beklentilerin başında renk tutarlılığı gelmektedir. Baskı hazırlık aşamasında belirlenen renkler ile hazırlanan yada taranan orjinalin baskı sırasında belirlenen renk değerlerinde elde edilmesi matbaacılığın başlangıcından beri önemli sorunlardan biri olmuş, günümüzde de bu problem üzerine araştırmalar devam ettirilmekte ve deği?ik yöntem ve cihazlar geliştirilmektedir. Bilgisayar teknolojisinin matbaacılığın içine girmediği dönemlerde renk kontrolü için renk skalaları kullanılır ve rengin doğruluğuna insan gözü karar verirdi. Ardından ilk tarayıcıların ortaya çıkışı ile insanın renk bilgisi daha da önem kazandı. Basılı renk skalaları ile taranan orjinal tonları karşılaştırılır ve renk düzeltmeleri yapılırdı. Bilgisayarın baskı hazırlık aşamasında kullanımının başlanması ile monitörler prova amacı ile önem kazanmaya başladılar. İlk monitörler renk tutarlılıkları açısından yeterli değildiler ancak teknolojideki gelişim ile CRT-Catod Ray Tube denilen elektron tabancalı monitörler renk provası için oldukça yeterli hale geldiler. LCD-Liquit Cyristale Display yani likit kristal ekran teknolojisinin gelişimi ile matbaacılıkta bu ekranlarda yavaş yavaş görülmeye başlandı. Ancak LCD ekranların eskiden beri gelen farklı açılarda rengin değişmesi, yetersiz detay kalitesi, pahalı olması gibi problemlerinden dolayı kullanıcılar temkinli yaklaşmaktadır. Yeni nesil LCD ekranlar bu problemlerin çoğunu çözmüş, kimi yönden CRT ekranların önüne geçmiştir. Bu çalışmada LCD ekranların renk evrenleri çıkartılmış, detay ve ton geçi? yetenekleri ölçülerek CRT ekranlarla karşılaştırılılmıştır. Ayrıca test resim ve skalalarının baskı sonuçları ekran ile karşılaştırılıp ekran renk provası için uygun olup olmadığı tesbit edilmiştir.

I.Giriş

Görüntü teknolojisindeki gelişim ile LCD ekranların günlük hayatta yerini alması uzun bir zamana dayanmaktadır. Gerek pratiklik açısından gerekse estetik amaçlarla eğlence ve bilişim sektöründe LCD ekranların kullanımı oldukça artmıştır ve yakın gelecekte tamamen hakim duruma gelecektir. Görüntü işleme, matbaacılık sektöründe ise bu değişim haklı sebepler ile daha temkinli ve daha yavaş olmaktadır.

II. Ekran Teknolojileri

CRT teknolojisi Catod Ray Tube denilen elektron tabancası ile bir ışın demetinin yollanması ve bu demetin tüp üzerindeki fosforları aktive etmesi ile görüntü oluşturur. LCD teknolojisinde ise iki cam yüzey arasına sıvı kristal ile doldurulmuştur. Eran arka yüzeyden aydınlatılır. Ön yüzeyde ise RGB filtreler vardır. Şarj olan ve olmayan pikseller arka yüzeyden gelen ışığı filtre ederek görüntüyü oluştururlar.

III. LCD ve CRT Eranların Özellikleri

LCD ve CRT ekranları karşılaştırırken cihazların bazı özelliklerine dikkat edilmesi gereklidir. Cihazların genel kullanımdaki özelliklerine, insan sağlığı ile ilgili olanlara ve renk gösterme yetenekleri ile ilgili özellikleri incelenmelidir.

III.1. Genel Teknik Özellikler

LCD ekranlar CRT ekranlara oranla daha az alan kaplarlar. 19-22 inç edadındaki CRT ekranlar 50-60 cm derinliğe sahipken LCD ekranların ayakları ile olan derinliği yaklaşık 20 cmdir. Buda çalışan kişiye daha geniş bir çalışma alanı sunar. Aynı şekilde ağırlıklarıda 3-8 kg arasındadır. CRT ekranlarda ise bu ağırlık 15-25 kg arasındadır.

Güç tüketiminde de LCD ekranlar daha avantajlıdır. 20 inçlik bir CRT ekran 120 watt elektrik harcarken LCD ekranlar 65 wattlık elektrik harcarlar. LCD ekranlar güç tasarrufunda ekonomik açıdan kazanç sağlamaktadırlar.

CRT ekranlardaki en büyük problemlerden biri ekrandaki görüntünün titreşimidir. Elektron tabancalarının tarama sistemi nedeni ile meydana gelen bu titreşim özellikle hız 72 Hz?in altına düştüğü zaman insan gözü tarafından farkedilebilir hale gelir. Bu titreşme kullanıcıda gözlerde rahatsızlığa ve baş ağrısına yol açar. LCD ekranlarda ise görüntü tarama ile elde edilmediğinden titreşme olmaz, böyleliklede kullanıcıda rahatsızlıklara yol açmaz.

Aynı şekilde CRT ekranlardaki elektron yayılımıda kullanıcıda benzer rahatsızlıklara yol açar. Elektron tabancalarının yaydığı radyasyon ilerleyen zamanlarda gözde ve beyinde kalıcı hasarlara sebebiyet verebilmektedir. LCD ekranlardan ise radyasyon yayılımı olmadığı için kullanıcının sağlığına zarar vermezler. Ekranda titreşime sebebiyet veren faktörlerden biriside manyetik alandır. Ortamda bulunan manyetizma elektron tabancalarından yayılan ışınları saptırarak titreşime sebep olur. Ayrıca şehir voltajındaki dalgalanmalarda aynı etkiyi yapar. Bunun yanı sıra ekran yanındaki elektrikli cihazlar, hoperlörler manyetik alan yaratarak titreşim yaratırlar. Manyetizma ekran görüntüsündeki problemin yanı sıra kalibrasyonuda olumsuz olarak etkiler. Ekran kalibrasyonu ya mümkün olmaz yada kalibresi çok çabuk bozulur. LCD ekranlar elektron tabancası ile görüntü oluşturmadığından manyetik alandan minimal düzeyde etkilenirler. Ekranların büyüklüğü diyagonal olarak ölçülür, karşılıklı köşelerin birbirine olan uzaklıkları ekranların ebadını verir. CRT ekranlarda verilen rakkam gerçek görülebilen alan degildir. 22 inçlik bir CRT ekranın görülebilir alanı 20 inç, 21 inçlik bir CRT ekranın görülebilir alanı 19 inç, 19 inçlik bir CRT ekranın görülebilir alanı 17 inç ve 17 inçlik bir CRT ekranın görülebilir alanı ise 15 inçtir. LCD ekranlarda ise ekran ebadı direk olarak görülebilir ebadı verir. Yani 17 inçlik bir LCD ekran 19 inçlik CRT ekrana eşittir. Bu ekran fiyatları karşılaştırılırken dikkat edilmesi gereken özelliktir

III.2. Renk Özellikleri

Renk ve görüntü özellikleri yayım sektörü için oldukça önemlidir. Bu özellikler ekran çeşidi seçimini direk olarak etkiler.

Görüntü parlaklığı ekranın aydınlatma kapasitesini belirler ve birimi kandela/metre kare – Cd/m2 dir. Klasik CRT ekranlar yaklaşık olarak 120 Cd/m2 aydınlatlaya sahiptir. LCD ekranlarda ise bu ortalama 250 Cd/m2 dir. Değerin yüksek olması görüntünün açık tonlarının daha iyi elde edilmesini sağlar. Ekran kontrastlığı LCD ekranlar da kontrastlık oranı ile ifade edilir ve oran ortalama 350:1 dir. LCD ekranlardaki bu yüksek kontrastlık koyu tonların daha iyi elde edilmesini sağlar.

Matbaacılık açısından ekranların özelliklerinden en önemlisi renk gösterebilme ve ekran provası özelliğidir. CRT ekranlar bu güne kadar renk kabiliyetleri yönünden LCD ekranların önündeydi. Son bir yılda üretilen LCD monitörler CRT monitörlerin renk gösterme kabiliyetlerine erişmiştir.

CRT ekranların yapısından ötürü görüntü tüpünün üzerindeki görüntü her bölgede üniform değildir. Görüntünün geometrik olarak sapmasının yanı sıra renklerde de farklılıklar vardır. LCD ekranlarda ise ekranın her bölgesinde renkler birbirinin aynısı olarak elde edilebilir.

IV. Testler

LCD ve CRT ekranların renk özelliklerinin belirlenmesi için iki farklı markanın üç farklı ebattaki LCD ekranları ve bir CRT ekranı üzerinde testler yapıldı. Ekranlar spektrofotometre kullanılarak kalibre edildi ve CIELab 1976 renk evren modeli üzerinde karşılaştırıldı. Ayr?ca kalibre edilen ekranlarda görsel karşılaştırma için ISO?nun özel olarak hazırlanmış test resimleri kullanıldı.

Kullanılan ekranlar

Ekran 1.1

23″ TFT LCD ekran

Ekran 1.2

20″ TFT LCD ekran ( yazılım kalibrasyonlu)

Ekran 2

19″ TFT LCD ekran (donanım kalibrasyonlu)

Ekran 3

22″ CRT ekran (donanım kalibrasyonlu)

Emisyon ölçüm yetenekli spektrofotometre

Kalibrasyon ve renk yönetim sistemi programları

ISO dijital test fotoğrafları



Şekil I. LCD ve CRT ekranlar arasındaki renk evren farkı



Şekil II. LCD ekranlar ile baskı sistemlerinin renk evrenlerinin karşılaştırılması



Şekil III. RGB çalışma evreni baskı sistemlerinin renk evrenlerinin karşılaştırılması

Yapılan ölçümler sonucunda LCD ve CRT ekranların renk evrenlerinin birbirlerine çok yakın olduğu gözlemlenmiştir (Şekil I). Mavi bölgede fark fazlada çıksa bu önemli değildir, nedenide zaten CMYK baskı sistemlerinin bu bölgelere ulaşamamasıdır Görsel karşılaştırmalarda da ekranlar arasında kayda değer bir fark gözlemlenmemiştir. Gerek LCD, gerekse CRT ekranlar baskının ulaştığı Cyan bölgesine ulaşmada yetersiz kalmışlardır (Şekil II).

Yapılan testlerde görünen fark LCD ekranların daha kolay kalibre edilebildiği ve stabilliğini koruduğu yönündedir. LCD ekranların bu özelliği renk güvenirliliğini arttırmaktadır. CRT ekranlarda bakış açısı değiştikçe renkler değişmez, görüş açısı 170 derecedir. LCD ekranların görü? açısı ise daha sınırlıdır ve açı değiştikçe göz tarafından görülen renkde değişir. LCD ekranların görüş açısı 160-170 dereceye yeni yeni ulaşmaktadır. Ancak yapılan testelde bu değerlerin bu kadar yüksek olmadığı gözlemlenmiştir. Yaklaşık olarak 140 dereceyi geçince görüntüde sararma gözlemlenmiştir. Aslında bu açı, ekran başındaki kullanıcı için yeterli bir bakış açısıdır. Ayrıca LCD ekranların gün içindeki değişen ortam aydınlatmasından çok etkilenmediği gözlemlenmiştir.

V. Sonuç

LCD ekranlar ergonomi ve sağlık açısından CRT ekranların önüne geçmiştir. Rahat kullanımları, enerji tasarrufu sağlamaları yanı sıra, kullanıcılarda göz ve beyin rahatsızlıkları yaratmadıklarından dolayı kullanıcının yaptığı çalışmayada hakim olmasını sağlarlar. Yorgun bir kullanıcı görüntü ve renkler üzerinde doğru kararlar veremez.

LCD ekranlar ile CRT ekranlar renk gösterme yetenekleri açısından bir birleri ile eşit sayılabilirler. Her iki çeşit ekranda birbirlerine yakın yetenekte olduklarından dolayı ekran provası için kullanılabilirler. LCD ekranların bu konuda öne çıkan bir üstünlükleri kalibrasyonlarının daha stabil ve uzun süreli olmasıdır. LCD ekranların değişken ortam aydınlatmasından daha az etkilenmeside renk provası açısından artı bir özelliktir.

Sonuç olarak LCD ekranlar hala geşim içindedir ve üretici firmalar çok kısa bir zaman içinde üretecekleri yeni LCD ekranların Adobe 1998 RGB renk evreninide (Şekil III) kapsayacağını duyurmaktadırlar. Teknolojinin yaygınlaşması ilede fiyatları ülkemizde de alınabilir seviyelere inmektedir.

Kaynaklar

1- Koldenhof Erik, Unrivaled Displays, www.colormanagement.nl – 2004

2- Apple Cinema Displays Technology Overview, www.apple.com – 2004.

3-LCD Monitors vs. CRT Monitors, Cheap-lcd-monitors.com -2004.

4- www.about.com/monitors, 2004

5- www.viewsonic.com, 2004

6- www.eizo.com, 2004