Öğr.Gör.Dr. Türkün Şahinbaşkan

Ekran Seçimi ile Kalibrasyon Yöntemleri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

I.Giriş

Monitörler bilgisayarların ayrılmaz parçaları olmalarını yanı sıra matbaacılık açısından bilgisayarların multi medya ve yayıncılık sektörüne girmesiyle beraber yüklendikleri görevlerde artmıştır. Yayıncılıkta ekranda görülen görüntü “Softproof” adı ile anılır. “Softproof” terimi bir yazıcı yada film yardımı olmadan elde edilen provayı yani ekran provasını tanımlamaktadır. Bu kadar önemli bir görevi üstlenen monitörlerde de bazı özellikler aranmaktadır. Baskı hazırlık aşamasında monitörlerde temel olarak iki özellik aranmaktadır. Birincisi tasarımı yada mizampajı yapılan sayfanın rahatça görülebilmesi gibi fiziksel şartlar ikincisi ise renk güvenirliliğidir.

II. Monitörlerde Bulunması Gereken Teknik Özellikler

Masaüstü yayıncılıkda çalışılan sayfanın tamamının görülebilmesi için 20 ve 21 inç monitörler kullanılmalıdır. Bu ebattaki monitörler yanyana iki A4, yada bir A3 sayfayı tam olarak ekrana sığdırır. Bu operatöre çalışma kolaylığı sağlar. Kimi zaman fiyatlarının ucuz olması sebebiyle 17 ve 19 inçlik monitörlerde kullanılabilmektedir. Bu monitörler tek A4 sayfayı tam olarak gösterebilirler. Mizampaj ve tasarım açısından bu da kabul edilebilir 14, 15 inç monitörlerde çalışılan sayfanın tamamının görülmesi ancak büyütme küçültme işlemleri ile mümkün olmaktadır. Ancak bu işlemler zaman alıcıdır. Ayrıca görüntü küçük olduğu için ekrana çok yaklaşma gerektirmektedir. Bu da ?Eye Strein? adıda verilen verilen göz rahatsızlıklarına sebep olmaktadır. Bu konuda anlatılanların yanısıra eğer renk düzeltme işlemleri (color correction) yapılıyorsa monitör kesinlikle 21 inç olmalıdır. Masaüstü yayıncılık sistemi yüksek çözünürlükler gerekmektedir. Bu da yaklaşık 300 ppi (dpi) civarındadır. Doğru bir renk ayarlaması dosya ve ekran çözünürlüklerinde bire bir piksel oranı istemektedir. Yani belge üzerindeki her bir piksel ekranda gösterilmelidir, ancak bu sayede doğru renk görülüp daha etkili ayar yapmak mümkün olur. Monitörler 72 ppi çözünürlüktedirler. Pikseller birebir görülmek istendiğinde düşük ebatlardeki ekranlar görüntünün sadece küçük bir kısmını görüntüleyebilirler. Ekran ayarlarından yüksek çözünürlük seçilse bile bu yöntemle interpolasyon ile yani birkaç pikselin bilgisini tek piksele yükleyerek simüle ederler. Yöntem nispeten başarılı olsa bile gerçekçi bir renk ve ton düzeltmesi için yeterli değildir.  Monitörler için gerekli bir başka donanım parçasıda grafik kartlar ve VRAM?lerdir. Grafik kartlar temel olarak görüntü üzerinde hızlı işlem yapılabilmesini sağlarlar. VRAM ise monitörün renk gösterebilme kapasitesini belirler. Düşük VRAM ekranın düşük miktarda renk ve ton saviyesi göstermesine neden olur. Buda renk güvenirliliğini bozar. Monitörün renkleri doğru gösterebilmesi için ayarlarından milyonlarca seçeneğinin seçilmiş olması gerekmektedir. 21 inç monitörler dört ila altı megabyte VRAM ile milyonlarca renk ve ton seviyesini gösterebilirler.

III. Monitör Kalibrasyonu

Kalibrasyon bir cihaz örneğin monitör için, gerekli olan temel ayarların yapılması veya herhangi bir baskı işleminin baskı kararlılığının sağlanarak her seferinde aynı sonuçların alınmasına yönelik yapılan faaliyetlerdir.  Monitörde doğru renkleri görebilmek ve renk yönetiminin gerektirdiği profiller üretebilmek için, monitör düzenli aralıklarla kalibre edilmeli ve çalışma ortamının aydınlatması kontrol altında olmalıdır. Monitörde gösterilen renkler ortam aydınlatmasından kolaylıkla etkilenebilmektedir. Monitörün içinde bulunduğu ortamın aydınlatması gün içinde değişirse bu direkt olarak monitörde görülen rengi de değiştirecektir. Bir çok çalışma ortamında aydınlatma gün içinde oldukça değişiklik göstermektedir. Ortam ışığının prablem yaratmamasının ilk adımı mümkün olduğu kadar sabit kalmasını sağlamaktır. ?deal olan sistem, parlaklığı kararlı olan suni aydınlatmadır. Bum ek olarak endirekt yumuşak oda aydınlatması ve duvarlaın natural renklerde boyanmış olması görülen rengin etkilenmesini minimize edecektir. Son olarak monitör zeminini-background naturel gri olarak ayarlanması -RGB değerleri ile = 127 ,127 , 127- insan gözünün monitörün renk ısı derecesine adaptasyonunu kolaylaştırır. Ayrıca monitörde açık olan çalışmaya zemindeki renklerin karışmasını ve dolayısıylada rengin görünmesindeki sapmaları önler. Monitör kalibrasyonu için kullanılan üç yöntem vardır. Bunlar kullanıcının göz ile yaptığı manuel kalibrasyon, monitörün kendi kendine yaptığı otomatik kalibrasyon ve ölçüm cihazları yardımı ile yapılan kolorimetrik ölçüm kalibrasyonudur.

III.1. Manuel Kalibrasyon

Manuel yöntemle kalibrasyon için Adobe Gamma ColorSync gibi çok bilinen yazılımların yanında kullanıcıya yardımcı olacak başka birçok programda vardır. Programlar kullanıcının parlaklık ve kontraslık ayarlarının yanı sıra RGB renk dağılım dengesinin ayarlarması için test alanları sunar. Bu ayarlar görsel gözlemlere dayanır ve bu yüzderde çok güvenilir değildir. Eğer kalibrasyonda bu sistem kullanılıyorsa tavsiye edilen kalibrasyon işleminin birden fazla kişi tarafından beraberce yapılmasıdır.

III.2. Otomatik Kalibrasyon

Apple firmasının ürettiği ColorSync monitörlerinde girilen kriterler doğrultusunda kendi kendini kalibre etme özelliği mevcuttur. Ayrıca başka üretici firmalarda bazı üzünlerine bu özelliği katmaktadırlar. Sistemin monitörün kondüsyonu ve çevre aydınlatması gibi faktörleri hesaba kattığı söylensede otomatik kalibrasyon sonrası yapılan kolorimetrik ölçümler bazı küçük sapmalar belirlemişlerdir. Ancak genede bu yöntem oldukça iyi sonuçlar verebilmektedir.

III.3. Kolorimetrik Kalibrasyon

Kalibrasyon yazılımı öncelikle gamma, renk ısısı ve aydınlatma değeri gibi bitakım temel ayarları kullanıcıya sorar. Kullanıcı bunları sistemine göre ayarladıktan sonra pragram ekrana bir dizi renk demeti yollar. Bunlar bir spektrofotometre yada kolorimetre ile ölçülür ve programa geri bildirim yapılır. Program bu veriler doğrultusunda monitörün RGB ışın dengesini ve buna bağlı olarakta renk ısısını verir. Görülen sapmalar kullanıcı tarafından monitörün RGB kanallarından ayarlanarak düzeltilir. Andından program kolorimetrik ölçüm cihazına başka renk demetleri daha yollar ve monitörün rek ve ton dağılım eğrisini hesaplayarak ayarlar. Böylelikle kalibrasyon işlemi tamamlanmış olur. Program çeşitlerine göre işlem bazı farklılıklar göstersede temel yapı aynıdır.

Bu yöntemin avantajı monitörün ölçümünün hassas bir şekilde yapılması RGB fosfor değerlerinin doğru şekilde ölçülmesi ve bunlar doğrultusunda kalibrasyon işlenin göreceli olmadan hassas bir şekilde yapılmasıdır.

IV. Sonuç

Renk yönetimi baskı hazırlık aşamasından baskı sonuna kadar renk güvenirliliğinin sağlanmasıdır. Sistemin en önemli parçalarından birisi baskı similasyonunun sağlanmasıdır. Bunuda prova cihazları ve monitörler sağlamaktadır. Kullanılacak monitörler en az 20-21 inç boyutlarında olmalı, VRAM?leri en az 6 MB olmalıdır. Ayrıca RGB kanalları ayarlanabilmelidir. Monitörün tipi CRT yani elektron tabancalı olmalıdır. LCD monitörler henüz istenilen hassasiyette renk doğruluğunu ve keskinliğini sağlayamamakta ve CRT monitörler gibi lineer sonuçlar verememektedir. Her ne kadar LCD monitörler için özel kalibrasyon ve profielleme yazılım ek parçaları sunulsada, renk yönetim sistem geliştiricilerinin kabul ettği gibi henüz bu monitörlerin yeterliliği istenilen seviyeye gelmemiştir.

Monitör kalibrasyonuna başlamadan önce cihazın 30 dakikadır açık olmasına dikkat edilmelidir. Ortam aydınlatması fazla parlak olmayan ve direk ekrana yönelmemiş endirek bir aydınlatma olmasına dikkat edilmelidir. Mümkünse ortam doğal gri renge boyanmalıdır.  Monitörün renk ısısı seçiminde basılan mataryel göz önüne alınmalı ve eğer parlak kağıtlara basılıyorsa D65standardı yanı 6500 Kelvin seçilmelidir. Eğer basılacak kağıt sarımsı yada grimsi tonlarda ise D50 yani 5000 Kelvin seçilmelidir.

Çalışma ortamında birden fazla monitör varsa kalibrasyon sırasında belirlenen aydınlatma yani kandela değeri ayarı bu değerin erdüşük olduğu monitöre göre ayarlanır. Böylelikle her monitörde görüntünün aynı görünmesi sağlanmış olur.

Gamma değeri olarak baskıya en uygun değer 1.8 gammadır. Ancak bazı Windows tabanlı PC?lerin gamması 1.8′e ayarlanamaz. Bu takdirde Macintosh’larda Windows PC’lerin standart değeri olan 2.2 gammaya ayarlanmalıdırki monitörler arasında fark oluşmasın.

Bütün bunların sonucunda unutulmaması gereken monitörün RGB yani ışıksal renk sisteminde çalıştığı ve bu nedenle CMYK yani maddesel renk sistemini kullanan baskı sistemi ile fiziksel bir farkı olduğudur. Bu fark rengin görülmesindede farklılıklar yaratır. Kalibrasyon ve renk yönetimi bu farkı çok küçük bir orana düşürsede bir miktar farklılık illaki olacaktır. Baskı hazırlık için özel olarak üretilmiş monitörler CMYK simülasyonuna daha iyi imkan tanırlar. Ancak iyi kalibre edilmiş daha ucuz monitörlerde oldukça iyi renk ve ton reprodüksiyonu sağlarlar.

Kaynaklar

1- Binder Kate, Alspach Ted, Photoshop 4 Complete, Hayden Books, ABD – 1997

2- Agfa-Gevaert N.V., An Introduction to digital Scanning, Belgium – 1994.

3-Donnie o?Quinn, Matt LeClair with Steve Kurth, Tim Plumer. Digital Prepress Complete. Hayden Books, 1996, USA.

4-Prof. Dr. Brües Stefan, May Liane, Fuchs Dietmar, Postscriptum on Color Management, GretagMacbeth, 1999

5- ProfileMaker User Manuel